Εισαγωγή

Η ανθρώπινη συμπεριφορά μέσα σε ομάδες έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης εδώ και δεκαετίες. Συχνά, όταν μια ομάδα απομονώνεται από την κοινωνία ή αντιμετωπίζει σοβαρές εσωτερικές κρίσεις, παρατηρούνται φαινόμενα ομαδικής σκέψης και αλληλοσυγχαρητηρίων, τα οποία την απομακρύνουν ακόμα περισσότερο από την πραγματικότητα.

Σε αυτό το άρθρο, εξετάζουμε τη γενική ψυχολογική δυναμική τέτοιων ομάδων, χωρίς να αναφερόμαστε σε συγκεκριμένα παραδείγματα ή πρόσωπα.

—Το Φαινόμενο της Ομαδικής Σκέψης

Η ομαδική σκέψη (groupthink) είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο όπου τα μέλη μιας ομάδας επιδιώκουν τη διατήρηση της συνοχής, ακόμα και εις βάρος της λογικής ή της κριτικής σκέψης. Αυτό συμβαίνει κυρίως όταν:Η ομάδα αισθάνεται απειλή από εξωτερικούς παράγοντες.Υπάρχει ισχυρή πίεση για ομοφωνία.Η ηγεσία ενισχύει τη σιγουριά ότι η ομάδα είναι “ηθικά ανώτερη”.Η δυναμική αυτή συχνά οδηγεί σε απόφαση που βασίζεται περισσότερο στην επιβεβαίωση παρά στην αντικειμενική ανάλυση δεδομένων.

—Πώς Επηρεάζονται τα Άτομα της Ομάδας

Τα μέλη μιας κλειστής ομάδας που λειτουργεί με βάση την ομαδική σκέψη μπορεί να παρουσιάζουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:

1. Αίσθηση Ηθικής Ανωτερότητας

Πιστεύουν ότι η ομάδα τους έχει μοναδικό δίκιο και αγνοούν τη διαφορετικότητα απόψεων.

2. Αμυντική Συμπεριφορά

Αντιδρούν έντονα σε κριτική, βλέποντάς την ως απειλή, και απορρίπτουν τη διαφορετική σκέψη.

3. Ανάγκη Συγχαρητηρίων

Για να διατηρήσουν την αυτοπεποίθησή τους, συνηθίζουν να ενισχύουν ο ένας τον άλλον με υπερβολικούς επαίνους, ακόμα και όταν τα γεγονότα δείχνουν το αντίθετο.

4. Φόβος Περιθωριοποίησης

Τα μέλη που διαφωνούν σιωπούν, καθώς η απόρριψη από την ομάδα θα τους αφαιρούσε την αίσθηση του “ανήκειν”.

––Ο Κίνδυνος της Απομόνωσης

Όσο μια ομάδα κλείνεται στον εαυτό της και λειτουργεί χωρίς εξωτερικό έλεγχο ή κριτική, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος της απομόνωσης.

—Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε:

1.Απώλεια επαφής με την πραγματικότητα:

Η ομάδα καταλήγει να αγνοεί την κοινωνία και τις ανάγκες της.

2.Αποξένωση:

Τα μέλη απομακρύνονται από την υπόλοιπη κοινότητα, αδυνατώντας να αντιληφθούν την αλλαγή των κοινωνικών ισορροπιών.

Ψυχολογικά Χαρακτηριστικά των Ατόμων σε Ομάδες Groupthink

Τα άτομα που συμμετέχουν σε ομάδες που εμφανίζουν ομαδική σκέψη συχνά μοιράζονται κοινά ψυχολογικά χαρακτηριστικά ή τάσεις, οι οποίες ενισχύουν τη δυναμική της ομάδας:

1. Αίσθηση Ηθικής Ανωτερότητας

Πολλά μέλη πιστεύουν ότι η ομάδα τους έχει αποκλειστική πρόσβαση στη “σωστή” αλήθεια ή την “καλύτερη” ηθική. Αυτή η αίσθηση μπορεί να τους κάνει να αγνοούν διαφορετικές απόψεις

2. Ανασφάλεια και Φόβος Απόρριψης

Ορισμένα μέλη παραμένουν σιωπηλά ή συμμορφώνονται με την κυρίαρχη γνώμη από φόβο ότι θα απομονωθούν ή θα χάσουν τη θέση τους στην ομάδα.

3. Τάσεις Ναρκισσισμού

Ο ναρκισσισμός οδηγεί τα μέλη να αναζητούν επιβεβαίωση και εξουσία εντός της ομάδας, ενώ παράλληλα υποτιμούν ή απορρίπτουν την κριτική.

4. Κονφορμισμός

Η υπερβολική ανάγκη για αποδοχή και αρμονία τα κάνει να ακολουθούν τη συλλογική σκέψη, ακόμα κι αν διαφωνούν εσωτερικά.

5. Παρανοϊκή Σκέψη

Η αίσθηση ότι η ομάδα τους απειλείται από εξωτερικούς “εχθρούς” μπορεί να τους οδηγήσει σε υπερβολικές αμυντικές αντιδράσεις ή και σε αυταρχικές αποφάσεις.

6. Αμυντικός Εγωισμός

Αποφεύγουν να παραδεχτούν λάθη, καθώς αυτό θα απειλούσε την αυτοεκτίμησή τους. Επιμένουν σε εσφαλμένες στρατηγικές για να διατηρήσουν την ψευδαίσθηση του “αλάθητου”.

7. Ψευδαίσθηση Παντογνωσίας

Συχνά πιστεύουν ότι διαθέτουν ανώτερη γνώση ή κατανόηση, γεγονός που τους κάνει να περιφρονούν εξωτερικές απόψεις και να μην αναζητούν εναλλακτικές λύσεις.

—Η Αναγκαιότητα της Κριτικής Σκέψης

Για να αποφευχθούν τέτοιες καταστάσεις, είναι σημαντικό οι ομάδες να ενισχύουν τη διαφορετικότητα απόψεων και να αποδέχονται την κριτική ως μέσο βελτίωσης.

Οι “αληθινές” ηγεσίες προωθούν τον διάλογο και τη διαφάνεια, αποφεύγοντας την καλλιέργεια εσωστρέφειας και αυτοαναφορικότητας.

—Συμπέρασμα

Οι ψυχολογικοί μηχανισμοί που καθοδηγούν τις κλειστές ομάδες είναι ενδιαφέροντες, αλλά και επικίνδυνοι όταν δεν αναγνωρίζονται. Σε κάθε δημοκρατική κοινωνία, η κριτική σκέψη και ο διάλογος αποτελούν τα θεμέλια για την αποφυγή τέτοιων φαινομένων, διασφαλίζοντας τη σύνδεση με την πραγματικότητα και τις ανάγκες του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου.

ΠΗΓΕΣ

1. Verywell Mind: What Is Groupthink

2. Psychology Today: Understanding Groupthink

3. Psychology Today: Narcissism: Traits, Causes, and Impact

4. American Psychological Association (APA): Narcissistic Personality Disorder

5. Verywell Mind: What Is Paranoid Personality Disorder

6. Cleveland Clinic: Paranoid Personality Disorder

7. Simply Psychology: Conformity

8. Britannica: Conformity and Group Behavior

9. Psychology Today: Defensive Behavior: Understanding the Ego

10. Harvard Business Review: Why Overconfidence Is a Risk in Decision Making

11. Janis, I.L. (1972): Victims of Groupthink12. American Psychological Association (APA): The Psychology of Group Dynamics