Η ΕΕ δεν έχει καμία διάθεση να εκλιπαρεί για ευνοϊκή μεταχείριση μπροστά στην ατζέντα «Πρώτα η Αμερική» του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ.

Αντ’ αυτού, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επιχείρησε να χαράξει την Τρίτη ένα αισιόδοξο όραμα της ΕΕ ως οικονομικού παράγοντα «βαρέων βαρών» που κερδίζει τις ΗΠΑ σε πολλούς βασικούς τομείς και είναι ανοιχτή για «business» με χώρες όπως το Μεξικό και η Κίνα – ενώ ο Τραμπ θέτει τον εαυτό του σε πορεία σύγκρουσης με αυτά τα έθνη. Σε κάθε περίπτωση η πρώτη αντίδραση της ηγεσίας της ΕΕ για την επιστροφή Τραμπ στον Λευκό Οίκο και την αλλαγή πολιτικής των ΗΠΑ είναι μάλλον αμήχανη και σίγουρα διστακτική. 

Μιλώντας στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός, στην πρώτη της σημαντική πολιτική ομιλία μετά την ορκωμοσία του Τραμπ στις 20 Ιανουαρίου για δεύτερη θητεία, η φον ντερ Λάιεν απέφυγε να ασκήσει άμεση κριτική στον πρόεδρο, αλλά έκανε σαφείς και έντονες τις αντιθέσεις με την Αμερική, υπογραμμίζοντας ιδίως τη δέσμευση της ΕΕ στο σύμφωνο του Παρισιού για το κλίμα, το οποίο η Ουάσινγκτον εγκαταλείπει.

Η Ευρώπη, είπε, εξακολουθεί να έχει τον «μεγαλύτερο εμπορικό τομέα στον κόσμο», καθώς και «μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής, υψηλότερα κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα και χαμηλότερες ανισότητες από όλους τους παγκόσμιους ανταγωνιστές μας».

«Σε αντίθεση με τις αντισυμβατικές και επιθετικές τακτικές του Τραμπ, η «μεγάλη και ελκυστική αγορά» της Ευρώπης ήταν ένας προβλέψιμος εταίρος», δήλωσε η φον ντερ Λάιεν. «Με την Ευρώπη, αυτό που βλέπετε είναι αυτό που παίρνετε. Παίζουμε σύμφωνα με τους κανόνες. Οι συμφωνίες μας δεν έχουν κρυφές δεσμεύσεις».

Συνολικά, η φον ντερ Λάιεν επιδίωξε συμμαχίες και όχι αναμετρήσεις, ιδίως με εκείνους που βρίσκονται στο στόχαστρο του Τραμπ. «Η Ευρώπη θα συνεχίσει να επιδιώκει τη συνεργασία – όχι μόνο με τους μακροχρόνιους ομοϊδεάτες μας, αλλά με κάθε χώρα με την οποία μοιραζόμαστε κοινά συμφέροντα», τόνισε.

Όσον αφορά τα πολλά προβλήματα της Ευρώπης – τα οποία κυμαίνονται από τον πόλεμο στο κατώφλι της μέχρι τη βιομηχανική παρακμή και την άνοδο της ακροδεξιάς – η φον ντερ Λάιεν επέλεξε να μην επιμείνει σε αυτά.

Αντ’ αυτού, η Γερμανίδα πολιτικός προσπάθησε να εμπνεύσει εμπιστοσύνη στην ικανότητα του μπλοκ να αλλάξει, παρουσιάζοντας σχέδια για μεταρρυθμίσεις που θα παρουσιαστούν τον Φεβρουάριο και έχουν ως στόχο να ενοποιήσουν τις κατακερματισμένες κεφαλαιαγορές του μπλοκ, να μειώσουν τη γραφειοκρατία και να προωθήσουν εταιρείες με παγκόσμια ακτινοβολία.

Το πώς σκοπεύει να θέσει σε εφαρμογή αυτές τις μεταρρυθμίσεις σε μια περίοδο αυξανόμενων διαιρέσεων μεταξύ των ηγετών του μπλοκ είναι άγνωστο.

Συνολικά, η ομιλία της στο Νταβός ήταν τόσο αξιοσημείωτη για όσα δεν είπε όσο και για όσα είπε. Για παράδειγμα, δεν έγινε καμία αναφορά στις πρόσφατες εκλογικές επιτυχίες της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, ούτε καν στον Τραμπ. Το παραδοσιακό εγκώμιο στην κάποτε άθικτη διατλαντική σχέση ήταν μια άλλη αξιοσημείωτη παράλειψη, ενώ ο πόλεμος στην Ουκρανία έλαβε μόνο μια περαστική αναφορά.

Η ομιλία της φον ντερ Λάιεν αφορούσε αποκλειστικά την Ευρώπη ως παγκόσμιο οικονομικό παράγοντα, με εμφανείς αναφορές στη Νότια Αμερική, την Αφρική, την Κίνα και την Ινδία, όπου σκοπεύει να πραγματοποιήσει το πρώτο της μεγάλο ταξίδι μετά την επανεκλογή της, και έδωσε πολύ λιγότερη έμφαση στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το μήνυμα του Σολτς

Συγκρατημένος εμφανίστηκε ο καγκελάριος της Γερμανίας, Όλαφ Σολτς σχετικά με τις δυνατότητες των γερμανο-αμερικανικών σχέσεων υπό τον νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, κάνοντας λόγο για καλές πρώτες συνομιλίες με την κυβέρνησή του, αλλά τόνισε τη σημασία της «ψυχραιμίας» μπροστά στην αβεβαιότητα.

«Οι ΗΠΑ είναι ο στενότερος σύμμαχός μας εκτός Ευρώπης και θα κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου για να διασφαλίσω ότι θα παραμείνει έτσι», σύμφωνα με το Reuters, δήλωσε ο Όλαφ Σολτς σε ομιλία του στο Παγκόσμιο Οικονομικό Forum στο Νταβός της Ελβετίας, προσθέτοντας: «Οι πρώτες καλές συνομιλίες μου με τον Πρόεδρο Τραμπ, αλλά και οι επαφές μεταξύ των συμβούλων μας δείχνουν προς αυτή την κατεύθυνση».

Μιλώντας την πρώτη πλήρη ημέρα της νέας θητείας του Ντόναλντ Τραμπ, ο Όλαφ Σολτς δήλωσε ότι η συνεργασία μεταξύ της Ευρώπης και των ΗΠΑ αποτελεί κλειδί για την ειρήνη και την ασφάλεια παγκοσμίως, καθώς και για την οικονομική πρόοδο. Ωστόσο, ο Γερμανός καγκελάριος πρόσθεσε ότι «η Ευρώπη πρέπει να γίνει πιο αυτοδύναμη».

Ο πρεσβευτής της Γερμανίας στην Ουάσινγκτον έχει προειδοποιήσει για ταραχώδεις σχέσεις υπό τον Ντόναλντ Τραμπ, ενώ γερμανικές εταιρείες έχουν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τους επαπειλούμενους δασμούς υπό τη νέα αμερικανική διοίκηση. «Σε έναν κόσμο που βρίσκεται διαρκώς στα πρόθυρα νευρικής κρίσης, όταν εξετάζεται μέσα από το πρίσμα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χρειάζεται ψυχραιμία», σημείωσε ο Γερμανός καγκελάριος.

«Δεν πρέπει κάθε συνέντευξη Τύπου στην Ουάσινγκτον, δεν πρέπει κάθε tweet να μας βυθίζει αμέσως σε ταραγμένες, υπαρξιακές συζητήσεις», υπογράμμισε, επίσης, ο ίδιος. Παρ’ όλα αυτά, ο Όλαφ Σολτς αναμένει ότι ο Ντόναλντ Τραμπ θα κρατήσει τον κόσμο σε εγρήγορση τα επόμενα χρόνια, ιδίως στους τομείς της ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής, του εμπορίου, αλλά και της εξωτερικής πολιτικής.

Κυριαρχεί η… τρέλα

Με έναν πόλεμο να μαίνεται στην Ουκρανία και τον Τραμπ στον Λευκό Οίκο, η φον ντερ Λάιεν αντιμετώπισε την πρόκληση να περιγράψει «την κατάσταση» χωρίς να οδηγήσει το ακροατήριό της σε κλινική κατάθλιψη.

Το κατάφερε αυτό μένοντας μακριά, περιγράφοντας μια «νέα εποχή σκληρού γεωστρατηγικού ανταγωνισμού», στην οποία η Ευρώπη θα πρέπει να γίνει πιο σκληρή.

Σε κλασική μορφή της ΕΕ, η φον ντερ Λάιεν παρακάλεσε το ακροατήριό της να «αποφύγει την κούρσα προς τα κάτω» και να μην περιφρονήσει τους παγκόσμιους κανόνες για να αποκτήσει οικονομικό πλεονέκτημα έναντι των αντιπάλων της.

Σχεδόν στην ίδια αποστροφή, ωστόσο, αναγνώρισε ότι η «συνεργατική παγκόσμια τάξη» που προσδοκούσε η Ευρώπη δεν είχε ποτέ υλοποιηθεί και ότι τώρα ήταν η ώρα να γίνει πραγματικότητα.

Η Ευρώπη έχει πολλά πλεονεκτήματα

Στη συνέχεια ήρθε η εμψυχωτική ομιλία. Με την πλατφόρμα X του Έλον Μασκ να κατακλύζεται από περιεχόμενο που επιτίθεται στην ΕΕ ως παρακμιακό μουσειακό θέρετρο, η φον ντερ Λάιεν έκανε ό,τι μπορούσε για να προβάλλει τις αρετές του μπλοκ. «Έχουμε μια τεράστια ενιαία αγορά… μοναδική κοινωνική υποδομή … αξιόπιστους και ανεξάρτητους θεσμούς … [και] μια ακλόνητη δέσμευση στο κράτος δικαίου».

Ακόμη και η ικανότητα του μπλοκ να καινοτομεί «υποτιμάται», είπε, σημειώνοντας ότι η Ευρώπη καταγράφει σχεδόν τόσες αιτήσεις για διπλώματα ευρεσιτεχνίας όσες η Κίνα και οι ΗΠΑ.

Ακόμα κι έτσι, επέτρεψε, «ο κόσμος αλλάζει. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε κι εμείς».

Υπάρχει σχέδιο

Όπως αναφέρει το Politico ενώ όλα είναι… υπέροχα στην Ευρώπη, ο τόπος χρειάζεται ακόμη μια συνολική αναθεώρηση – την οποία η φον ντερ Λάιεν δεσμεύτηκε να ξεκινήσει τον Φεβρουάριο, όταν θα παρουσιάσει ένα μεγάλο μεταρρυθμιστικό σχέδιο.

Αυτό το μεγάλο άλμα θα έχει ως στόχο να απελευθερώσει την οικονομική ισχύ της Ευρώπης ενοποιώντας τις κατακερματισμένες κεφαλαιαγορές της και διοχετεύοντας δισεκατομμύρια ευρώ σε λογαριασμούς αποταμίευσης προς επενδύσεις. Θα στοχεύει επίσης στην ελάφρυνση του γραφειοκρατικού φόρτου των επιχειρήσεων, δίνοντάς τους «ένα ενιαίο σύνολο κανόνων» που θα ισχύει σε ολόκληρη την Ένωση.

Παρέλειψε να αναφερθεί στο γεγονός πως οι ηγέτες της Ευρώπης παραμένουν απελπιστικά διχασμένοι σχετικά με το πώς να προχωρήσουν, με πολλές χώρες να αντιτίθενται σε μια ένωση κεφαλαιαγορών (μια προσπάθεια να ξεκινήσει η συζήτηση πέρυσι απέτυχε παταγωδώς).

Ανοιχτοί για «δουλειές με όλους»

Σε μια εποχή που ο Τραμπ διαφημίζει τους εμπορικούς δασμούς και το «Πρώτα η Αμερική», η ομιλία της φον ντερ Λάιεν φάνηκε να έχει σχεδιαστεί για να στείλει το αντίθετο μήνυμα: Είμαστε ανοιχτοί στο να κάνουμε δουλειές με οποιονδήποτε. Η φον ντερ Λάιεν απευθύνθηκε απευθείας σε πιθανούς εμπορικούς εταίρους, λέγοντας: «Εάν υπάρχουν αμοιβαία οφέλη στον ορίζοντα, είμαστε έτοιμοι να συνεργαστούμε μαζί σας».

Πράγματι, ένα βασικό μήνυμα της ομιλίας ήταν ότι η Ευρώπη θέλει να διαφοροποιήσει τις εμπορικές της σχέσεις μακριά από την Αμερική.

Ενώ ο Τραμπ κηρύσσει κατάσταση έκτακτης ανάγκης στα νότια σύνορα της Αμερικής και ετοιμάζεται για δασμούς κατά του Μεξικού, η φον ντερ Λάιεν έκανε ιδιαίτερη μνεία στις εμπορικές σχέσεις της ΕΕ με τη Λατινική Αμερική.

Και ενώ αναγνώρισε την οικονομική απειλή από τις αθέμιτες κινεζικές εμπορικές πρακτικές, είπε επίσης ότι η Ευρώπη πρέπει να «συνεργαστεί εποικοδομητικά» με το Πεκίνο.

Η αναφορά στις ΗΠΑ… άργησε

Είναι χαρακτηριστικό ότι η φον ντερ Λάιεν μίλησε για την Αφρική, την περιοχή Ασίας-Ειρηνικού, την Κίνα και την Ινδία πριν από την πρώτη της αναφορά στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ακόμη και τότε, η φον ντερ Λάιεν έδωσε το μήνυμα ότι η ΕΕ θα είναι έτοιμη να σταθεί στο ύψος της σε οποιαδήποτε επικείμενη αντιπαράθεση.

«Θα είμαστε ρεαλιστές, αλλά θα υποστηρίζουμε πάντα τις αρχές μας. Θα προστατεύσουμε τα συμφέροντά μας και θα υπερασπιστούμε τις αξίες μας – γιατί αυτός είναι ο ευρωπαϊκός τρόπος».

Στον τελικό απολογισμό, άφησε να εννοηθεί ότι η ΕΕ μπορεί να βγει από τις παλιές διπλωματικές ζώνες άνεσής της και να βρει νέους φίλους: «Πρέπει να αναζητήσουμε νέες ευκαιρίες όπου κι αν προκύψουν. Αυτή είναι η στιγμή να δεσμευτούμε πέρα από μπλοκ και ταμπού. Και η Ευρώπη είναι έτοιμη για την αλλαγή».