Τα ακροδεξιά κόμματα θα μπορούσαν να γίνουν η μεγαλύτερη δεξιά δύναμη στην Ευρώπη μέσα σε μια δεκαετία, λένε οι ειδικοί, καθώς τα συντηρητικά κόμματα προσπαθούν να αντιγράψουν τις σκληρές ατζέντες τους, ιδίως στο μεταναστευτικό, σε μια μάταιη προσπάθεια να κερδίσουν ξανά ψήφους.

Οι συντηρητικοί της Γερμανίας την περασμένη εβδομάδα προκάλεσαν οργή όταν ο ηγέτης τους, ο Φρίντριχ Μερτς, ο πιθανός επόμενος καγκελάριος της χώρας, αθέτησε μια μακροχρόνια δέσμευση, βασιζόμενος στις ψήφους της ακροδεξιάς για να υιοθετήσει μια μη δεσμευτική πρόταση που προέτρεπε σε δραστική καταστολή της μετανάστευσης. Η επικεφαλής της Εναλλακτικής για τη Γερμανία, Άλις Βάιντελ, χαιρέτισε «μια ιστορική ημέρα για τη Γερμανία», καθώς η Μπούντεσταγκ, για πρώτη φορά στην ιστορία της, πέρασε μια ψηφοφορία με την υποστήριξη του κόμματός της, το οποίο είναι δεύτερο στις δημοσκοπήσεις εβδομάδες πριν από τις εκλογές αυτού του μήνα.

Εν μέσω ενός κύματος διαμαρτυριών, το κοινοβούλιο απέρριψε αργότερα ένα παρόμοιο συντηρητικό σχέδιο νόμου που είχε κατατεθεί χάρη εν μέρει σε επαναστατημένα μέλη της δικής του κεντροδεξιάς συμμαχίας CDU/CSU του Μερτς, με την προκάτοχό του στην ηγεσία του κόμματος, Άνγκελα Μέρκελ, να χαρακτηρίζει την κίνησή του «λανθασμένη».

Στη Γαλλία, τα αμφιλεγόμενα σχόλια του κεντρώου πρωθυπουργού, Φρανσουά Μπαϊρού, σχετικά με τους Γάλλους που αισθάνονται «βυθισμένοι» από τη μετανάστευση χαιρετίστηκαν από τον ακροδεξιό Εθνικό Συναγερμό ως απόδειξη ότι «κέρδισε την ιδεολογική μάχη».
Και οι συνομιλίες στην Αυστρία μεταξύ των συντηρητικών του κυρίαρχου Αυστριακού Λαϊκού Κόμματος (ÖVP) και του φιλοκρεμλινικού Κόμματος της Ελευθερίας (FPÖ), το οποίο θέλει να απελάσει όλους τους αιτούντες άσυλο, προχωρούν και φαίνεται ότι θα οδηγήσουν στην πρώτη ακροδεξιά κυβέρνηση της χώρας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Καταρρέει το φράγμα κατά της ακροδεξιάς

Για δεκαετίες, τα κυρίαρχα ευρωπαϊκά κόμματα της δεξιάς και της αριστεράς ενώθηκαν πίσω από ένα φράγμα – το Brandmauer (τείχος προστασίας) στη Γερμανία, το cordon sanitaire στη Γαλλία – κατά της υιοθέτησης ακροδεξιών ιδεών ή της συνεργασίας με ακροδεξιά κόμματα. Πιο πρόσφατα, ωστόσο, ιδίως τα κεντροδεξιά κόμματα υιοθέτησαν όλο και περισσότερο ακροδεξιές πολιτικές και, σε αρκετές χώρες, σχημάτισαν συνασπισμούς με ακροδεξιά κόμματα. Παρά τα στοιχεία που δείχνουν ότι αυτό ενισχύει μόνο τη ριζοσπαστική δεξιά, η διαδικασία επιταχύνεται.

«Βρισκόμαστε σε έναν φαύλο κύκλο», δήλωσε ο Tarik Abou-Chadi, αναπληρωτής καθηγητής ευρωπαϊκής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Ξεκινά με τη ριζοσπαστική δεξιά να είναι πιο επιτυχημένη, να κερδίζει περισσότερες έδρες, να μπαίνει στην κυβέρνηση σε περισσότερες χώρες».

Όταν συμβαίνει αυτό, «τα κυρίαρχα κόμματα κινούνται προς τα δεξιά στο θέμα της μετανάστευσης. Είναι στρατηγικό, για να κερδίσουν πίσω ψήφους. Έτσι έχουμε αυτή την προσαρμογή. Μόνο που δεν λειτουργεί – δεν φέρνει πίσω τις ψήφους. Αλλά συμβαίνουν δύο πράγματα που ενισχύουν την τάση».

Πρώτα, λοιπόν, είπε ο Abou-Chadi, πρέπει να αλλάξουν οι κανόνες. Η προσαρμογή ομαλοποιεί και νομιμοποιεί τα ακροδεξιά κόμματα: η ψήφος υπέρ τους δεν αποτελεί πλέον παράβαση. Δεύτερον, η γνώμη αλλάζει: αν τα κυρίαρχα κόμματα λένε ότι κάτι είναι πραγματικά σημαντικό, οι άνθρωποι τείνουν να το πιστεύουν. «Και τότε τα κυρίαρχα κόμματα βλέπουν αυτή τη μετατόπιση της κοινής γνώμης και σκέφτονται: «Πρέπει να συνεχίσουμε να κινούμαστε όλο και πιο δεξιά». Και καταλήγετε να διευρύνετε τον συνασπισμό των ανθρώπων που λένε ‘πρέπει να κάνουμε κάτι’ για τη μετανάστευση».

Ωστόσο, οι πολιτικοί επιστήμονες λένε ότι τα εκλογικά και δημοσκοπικά στοιχεία από πολλές χώρες υποδηλώνουν έντονα ότι, για τα κυρίαρχα κεντροδεξιά κόμματα, η διαδικασία προσαρμογής έχει ως αποτέλεσμα απλώς να «κανιβαλίζονται» από την ακροδεξιά.

Ήδη καταγράφουν νίκες τα ακροδεξιά κόμματα

Τα ριζοσπαστικά δεξιά κόμματα έχουν ήδη νικήσει τους κεντροδεξιούς αντιπάλους τους στις Κάτω Χώρες, όπου το κόμμα της Ελευθερίας του Γκερτ Βίλντερς ηγείται της κυβέρνησης, και στην Ιταλία, όπου οι Αδελφοί της Ιταλίας της Τζόρζια Μελόνι κυριαρχούν στο δεξιό μπλοκ που κέρδισε το 2022.

Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου στην Αυστρία, το ακροδεξιό FPÖ του Χέρμπερτ Κικλ νίκησε το συντηρητικό ÖVP και τερμάτισε πρώτο, ενώ στη Γαλλία, το RN της Μαρίν Λεπέν ξεπερνά κατά πολύ το mainstream Les Républicains και έχει εξελιχθεί στο μεγαλύτερο ενιαίο κόμμα στο κοινοβούλιο.

Αλλού, τα ακροδεξιά κόμματα είναι εγγεγραμμένα μέλη συντηρητικών συνασπισμών στη Φινλανδία και την Κροατία, παρέχουν κοινοβουλευτική υποστήριξη σε ένα άλλο κόμμα στη Σουηδία και είναι σε καλό δρόμο για να κερδίσουν τις εκλογές και να ηγηθούν ενός συνασπισμού αργότερα φέτος στην Τσεχική Δημοκρατία.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, αρκετές πρόσφατες δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι το αντιμεταναστευτικό κόμμα Μεταρρύθμιση του Νάιτζελ Φάρατζ έχει ξεπεράσει το Συντηρητικό κόμμα, το οποίο τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί απότομα προς τα δεξιά όσον αφορά τη μετανάστευση, ψηφίζοντας ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο για την αποστολή αιτούντων άσυλο στη Ρουάντα.

«Τα ακροδεξιά κόμματα προχωρούν κατά κύματα και σίγουρα βλέπουμε μια επιτάχυνση», δήλωσε η Σάρα ντε Λάνγκε, καθηγήτρια πολιτικού πλουραλισμού στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ. «Σε αρκετές χώρες έχουν γίνει το μεγαλύτερο κόμμα, και στην πολιτική αυτό έχει σημασία».

Και ήταν μια «λανθασμένη υπόθεση» για κόμματα όπως το CDU της Γερμανίας και το Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία (VVD) της Ολλανδίας να πιστεύουν ότι το να γίνουν «σκληρά» στο θέμα της μετανάστευσης θα κέρδιζαν πίσω ψήφους. «Η ριζοσπαστική δεξιά έχει σαφώς μεγαλύτερη αξιοπιστία εδώ», δήλωσε η Σάρα ντε Λάνγκε. «Και τα κυρίαρχα κεντροδεξιά κόμματα έχουν αναλάβει καθήκοντα σε όλη την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια. Οι ψηφοφόροι απλώς αναρωτιούνται γιατί, αν η μετανάστευση ήταν τόσο σημαντική, δεν έκαναν τίποτα γι’ αυτήν».

Τα ακροδεξιά κόμματα επωφελούνται από τη συνεργασία με τα κυρίαρχα κόμματα

Ο Abou-Chadi δήλωσε ότι δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα ακροδεξιά κόμματα επωφελούνται εκλογικά όταν τα κυρίαρχα κόμματα συνεργάζονται μαζί τους. «Το έχουμε δει ξανά και ξανά», είπε. «Ακόμα και η ένδειξη προθυμίας για συνεργασία τα ενισχύει».

Όσο υπάρχει ένα cordon sanitaire, είπε, οι ψηφοφόροι που δεν είναι απλώς συμπαθείς σε μια ακροδεξιά ατζέντα, αλλά θέλουν να τη δουν να εφαρμόζεται στην πράξη, είναι λιγότερο πιθανό να ψηφίσουν ακροδεξιά κόμματα, επειδή γνωρίζουν ότι υπάρχει μικρή πιθανότητα να μπουν στην κυβέρνηση.

Μόλις καταρρεύσει αυτό το τείχος προστασίας, ωστόσο, ανοίγουν οι πύλες. Η Nathalie Tocci, διευθύντρια του Istituto Affari Internazionali, ενός thinktank στη Ρώμη, υποστηρίζει ότι η προθυμία των κυρίαρχων κομμάτων να συνεργαστούν με τα άκρα είναι «πολιτική αυτοκτονία». «Όταν τα μετριοπαθή κόμματα αποκλείουν τη συνεργασία με τη ριζοσπαστική δεξιά οι πολίτες γνωρίζουν ότι … η ψήφος στην ακροδεξιά πάει χαμένη», δήλωσε η ίδια. «Αλλά όταν κλείνουν το μάτι στην ακροδεξιά, αυτό το αντικίνητρο εξατμίζεται. Και οι ψηφοφόροι τείνουν να προτιμούν το πρωτότυπο από το αντίγραφο».

Τα κεντροδεξιά κόμματα της Ευρώπης θα μπορούσαν να απορροφηθούν από την ακροδεξιά μέσα σε 10 έως 15 χρόνια, προέβλεψε ο Abou-Chadi: «Αυτό έχει ήδη συμβεί σε ορισμένες χώρες- σε άλλες βρίσκεται σε εξέλιξη. Εξακολουθούμε να μιλάμε γι’ αυτά σαν να είναι περιθωριακά. Αυτό πρέπει να αλλάξει».

Η Σάρα ντε Λάνγκε συμφώνησε. «Νομίζω ότι αυτό είναι πολύ πιθανό», είπε. «Βλέπουμε τα ακροδεξιά κόμματα να συγκεντρώνουν τώρα έως και 30%, το μερίδιο των κυρίαρχων κομμάτων να μειώνεται και τον αυξανόμενο κατακερματισμό στην αριστερά. Όλα αυτά το κάνουν να φαίνεται πιθανό».