Η απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να «παγώσει» τη λειτουργία της αμερικανικής οργάνωσης USAID έχει προκαλέσει την αντίδραση οργανώσεων που ασχολούνται με την ελευθερία του Τύπου, με σημαντικότερη αυτή των «Ρεπόρτερς Χωρίς Σύνορα».

«Το πάγωμα της εξωτερικής βοήθειας προκαλεί παγκόσμιο χάος στη δημοσιογραφία» ανέφερε η οργάνωση σε σχετικό κείμενο που αναρτήθηκε στη σελίδα της, το οποίο φιλοξενεί και δηλώσεις του Εκτελεστικού της Διευθυντή με αφορμή το «λουκέτο» – προσωρινό ή όχι, δεν γνωρίζουμε ακόμα – στην Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης των Ηνωμένων Πολιτειών.

Τι σχέση, όμως, μπορεί να έχει το ανθρωπιστικό έργο της USAID, του μεγαλύτερου δωρητή ανθρωπιστικής βοήθειας παγκοσμίως, με τη δημοσιογραφία; Διότι, στην πραγματικότητα, αυτός είναι ο ρόλος της. Προσφέρει βοήθεια σε όλο τον κόσμο, σε προγράμματα που κάλυπταν υπηρεσίες υγείας για γυναίκες, πρόσβαση σε καθαρό νερό, θεραπείες για τον ιό HIV/AIDS, ενεργειακή ασφάλεια και αντιμετώπιση της διαφθοράς. Μόνο το 2024 η υπηρεσία προσέφερε το 42% του συνόλου της ανθρωπιστικής βοήθειας που καταγράφεται από τον ΟΗΕ.

Και εδώ ακριβώς είναι που περιπλέκεται η ιστορία. Σύμφωνα με ένα ενημερωτικό δελτίο της USAID που έκτοτε τέθηκε εκτός σύνδεσης, το 2023, ο οργανισμός χρηματοδότησε την εκπαίδευση και υποστήριξη 6.200 δημοσιογράφων, βοήθησε 707 μη κρατικά ειδησεογραφικά πρακτορεία και υποστήριξε 279 ΜΚΟ του τομέα των Μέσων Ενημέρωσης που ασχολούνται με την ενίσχυση των ανεξάρτητων Μέσων.

Τι σημαίνει όμως ανεξάρτητο Μέσο και πώς μπορεί να είναι ανεξάρτητο όταν λαμβάνει χρηματοδότηση από τις ΗΠΑ; Μήπως, τελικά, αυτά τα ΜΜΕ εξυπηρετούν συμφέροντα των ΗΠΑ και του Πενταγώνου; Πόσω μάλλον όταν αρκετά εξ αυτών έχουν έδρα σε εχθρικά για τις ΗΠΑ κράτη, όπως το Ιράν ή σε χώρες που βρίσκονται σε σύγκρουση με εχθρούς των ΗΠΑ, όπως η Ουκρανία.

ΡΧΣ: Παγκόσμιο χάος στη δημοσιογραφία

Οι «Ρεπόρτερς Χωρίς Σύνορα» σημειώνουν ότι «το «πάγωμα» της χρηματοδότησης της αμερικανικής βοήθειας προκαλεί χάος σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της δημοσιογραφίας» και καλεί για διεθνή δημόσια και ιδιωτική υποστήριξη και δέσμευση για τη βιωσιμότητα των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης.

Αναλυτικά το σχετικό κείμενο:

«Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει «παγώσει» δισεκατομμύρια δολάρια σε έργα βοήθειας σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 268 εκατ. δολαρίων που διατέθηκαν από το Κογκρέσο για την υποστήριξη των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης και της ελεύθερης ροής πληροφοριών.

Οι «Ρεπόρτερς Χωρίς Σύνορα» (RSF) καταγγέλλουν αυτήν την απόφαση, η οποία έχει βυθίσει σε χαοτική αβεβαιότητα ΜΚΟ, ΜΜΕ και δημοσιογράφους που επιτελούν ζωτικής σημασίας έργο. Η RSF καλεί για διεθνή δημόσια και ιδιωτική υποστήριξη και δέσμευση για τη βιωσιμότητα των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης.

Από τότε που ο νέος Αμερικανός πρόεδρος ανακοίνωσε το «πάγωμα» των ΗΠΑ σε ξένη βοήθεια, η USAID (Οργανισμός των Ηνωμένων Πολιτειών για τη Διεθνή Ανάπτυξη) βρίσκεται σε αναταραχή: Ο ιστότοπός της δεν είναι προσβάσιμος, ο λογαριασμός στην πλατφόρμα Χ έχει αναστείλει, τα κεντρικά γραφεία του οργανισμού έκλεισαν και οι εργαζόμενοι ενημερώθηκαν να μείνουν στο σπίτι τους. Ο Έλον Μασκ, τον οποίο ο Τραμπ επέλεξε να ηγηθεί του σχεδόν επίσημου Τμήματος Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας, αποκάλεσε την USAID ως «εγκληματική οργάνωση», λέγοντας: «Κλείνουμε τη λειτουργία μας». Αργότερα την ίδια μέρα, ο υπουργός Εξωτερικών, Μάρκο Ρούμπιο, ανακοίνωσε ότι διορίστηκε αναπληρωτής διευθυντής της υπηρεσίας, υποδηλώνοντας ότι οι δραστηριότητές της μεταφέρονταν στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ.

Σχεδόν αμέσως μετά την έναρξη ισχύος του «παγώματος», δημοσιογραφικές οργανώσεις σε όλο τον κόσμο που λαμβάνουν αμερικανική βοήθεια άρχισαν να απευθύνονται στους RSF εκφράζοντας σύγχυση, χάος και αβεβαιότητα. Οι επηρεαζόμενοι οργανισμοί περιλαμβάνουν μεγάλες διεθνείς ΜΚΟ που υποστηρίζουν ανεξάρτητα Μέσα Ενημέρωσης όπως το Διεθνές Ταμείο για τα Μέσα Δημοσίου Ενδιαφέροντος και μικρότερα, μεμονωμένα Μέσα Εενημέρωσης που εξυπηρετούν κοινό που ζει υπό συνθήκες καταστολής, σε χώρες όπως το Ιράν και η Ρωσία.

«Το «πάγωμα» της χρηματοδότησης της αμερικανικής βοήθειας προκαλεί χάος σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της δημοσιογραφίας. Τα προγράμματα που έχουν «παγώσει» παρέχουν ζωτική υποστήριξη σε έργα που ενισχύουν τα Μέσα Ενημέρωσης, τη διαφάνεια και τη δημοκρατία. Ο Πρόεδρος Τραμπ δικαιολόγησε αυτήν την εντολή κατηγορώντας – χωρίς στοιχεία – ότι μια λεγόμενη «βιομηχανία ξένης βοήθειας» δεν είναι ευθυγραμμισμένη με τα αμερικανικά συμφέροντα. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι αυτό το μέτρο θα δημιουργήσει ένα κενό στα χέρια των προπαγανδιστών και των αυταρχικών κρατών. Οι «Ρεπόρτερς Χωρίς Σύνορα» (RSF) καλούν τους διεθνείς δημόσιους και ιδιωτικούς χρηματοδότες να δεσμευτούν για τη βιωσιμότητα των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης».

Κλέιτον Βάιμερς
Εκτελεστικός Διευθυντής, RSF ΗΠΑ

Τα προγράμματα της USAID υποστηρίζουν ανεξάρτητα Μέσα Ενημέρωσης σε περισσότερες από 30 χώρες, αλλά είναι δύσκολο να εκτιμηθεί η πλήρης έκταση της ζημίας που προκλήθηκε στα μέσα ενημέρωσης σε όλο τον κόσμο. Πολλοί οργανισμοί διστάζουν να καταγγείλουν το θέμα από φόβο μήπως διακινδυνεύσουν μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση ή δεχτούν πολιτικές επιθέσεις. Σύμφωνα με ένα ενημερωτικό δελτίο της USAID που έκτοτε τέθηκε εκτός σύνδεσης, το 2023, ο οργανισμός χρηματοδότησε την εκπαίδευση και υποστήριξη 6.200 δημοσιογράφων, βοήθησε 707 μη κρατικά ειδησεογραφικά πρακτορεία και υποστήριξε 279 ΜΚΟ του τομέα των Μέσων Ενημέρωσης που ασχολούνται με την ενίσχυση των ανεξάρτητων Μέσων. Ο προϋπολογισμός ξένης βοήθειας του 2025 περιελάμβανε 268.376.000 δολάρια που διατέθηκαν από το Κογκρέσο για την υποστήριξη «ανεξάρτητων Μέσων Ενημέρωσης και της ελεύθερης ροής πληροφοριών».

Σε όλο τον κόσμο, τα Μέσα Ενημέρωσης και οι οργανισμοί αναγκάστηκαν να σταματήσουν ορισμένες από τις δραστηριότητές τους εν μία νυκτί. «Έχουμε προγραμματισμένα άρθρα, αλλά μετά από αυτό, αν δεν έχουμε βρει λύσεις, δεν θα μπορούμε να δημοσιεύουμε άλλο», εξηγεί ένας δημοσιογράφος από ένα εξόριστο Μέσο Ενημέρωσης της Λευκορωσίας που θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του.

Στο Καμερούν, το «πάγωμα» της χρηματοδότησης ανάγκασε το DataCameroon, ένα Μέσο δημοσίου ενδιαφέροντος με έδρα την οικονομική πρωτεύουσα Ντουάλα, να θέσει πολλά έργα σε αναμονή, συμπεριλαμβανομένου ενός επικεντρωμένου στην ασφάλεια των δημοσιογράφων και ενός άλλου που καλύπτει τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές.

Ένα εξόριστο ιρανικό Μέσο Ενημέρωσης που προτίμησε να παραμείνει ανώνυμο αναγκάστηκε να διακόψει τη συνεργασία με το προσωπικό του για τρεις μήνες και να μειώσει τους μισθούς στο ελάχιστο για να επιβιώσει.

Ένας εξόριστος Ιρανός δημοσιογράφος που πήρε συνέντευξη από το RSF προειδοποιεί ότι ο αντίκτυπος του «παγώματος» της χρηματοδότησης θα μπορούσε να φιμώσει κάποιες από τις τελευταίες ελεύθερες φωνές που έχουν απομείνει, δημιουργώντας ένα κενό που αναπόφευκτα θα γέμιζε η ιρανική κρατική προπαγάνδα. «Το να μας κλείσουν θα σημαίνει ότι θα έχουν περισσότερη δύναμη», λέει.

USAID: Ο κύριος χορηγός για τα ουκρανικά μέσα ενημέρωσης

Στην Ουκρανία, 9 στα 10 ΜΜΕ βασίζονται σε επιδοτήσεις και η USAID είναι ο κύριος χορηγός, αρκετά τοπικά Μέσα Ενημέρωσης έχουν ήδη ανακοινώσει την αναστολή των δραστηριοτήτων τους και αναζητούν εναλλακτικές λύσεις. «Στο Slidstvo.Info, επηρεάζεται το 80% του προϋπολογισμού μας», λέει η Άννα Μπαμπινέτς, Διευθύνουσα Σύμβουλος και συνιδρυτής αυτού του ανεξάρτητου Μέσου έρευνας που εδρεύει στο Κίεβο.

Ο κίνδυνος αυτής της αναστολής είναι ότι θα μπορούσε να ανοίξει την πόρτα σε άλλες πηγές χρηματοδότησης που θα μπορούσαν να επιδιώξουν να αλλάξουν τη συντακτική γραμμή και την ανεξαρτησία αυτών των Μέσων. «Μερικά Μέσα μπορεί να κλείσουν ή να αγοραστούν από επιχειρηματίες ή ολιγάρχες. Νομίζω ότι τα ρωσικά χρήματα θα εισέλθουν στην αγορά. Και η κυβερνητική προπαγάνδα, φυσικά, θα ενταθεί», λέει ο Μπαμπινέτς.

Η RSF έχει ήδη δει τις άμεσες επιπτώσεις μιας τέτοιας προπαγάνδας: ένα κατασκευασμένο βίντεο, με ψευδή επωνυμία με το λογότυπο της οργάνωσής μας, ισχυριζόταν ότι υποδεχθήκαμε θετικά την απόφαση για αναστολή της χρηματοδότησης της USAID για τα ουκρανικά Μέσα Ενημέρωσης – μια στάση που η RSF δεν έχει ποτέ υποστηρίξει. Δεν είναι η πρώτη περίπτωση τέτοιας παραπληροφόρησης.

Γρήγορη εύρεση εναλλακτικών λύσεων

Αυτή η κατάσταση υπογραμμίζει τη χρηματοοικονομική αστάθεια του κλάδου. Σύμφωνα με τον Oleh Dereniuha, αρχισυντάκτη του ουκρανικού τοπικού Μέσου Ενημέρωσης NikVesti, με έδρα το Mykolaiv, μια πόλη στη νοτιοανατολική Ουκρανία, «Η αναστολή της χρηματοδότησης είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου και δείχνει τη σοβαρότητα της κατάστασης». Από το 2024, ανεξάρτητα Μέσα Ενημέρωσης της Ουκρανίας βρήκαν την εξασφάλιση της οικονομικής βιωσιμότητας σχεδόν αδύνατη λόγω της μείωσης των δωρητών. Ως αποτέλεσμα, ακόμη και μικρές περικοπές στον προϋπολογισμό θα μπορούσαν να θέσουν αυτά τα Μέσα Ενημέρωσης σε επισφαλή θέση. Μια πρόσφατη έκθεση του RSF τονίζει την ανάγκη εστίασης στην οικονομική ανάκαμψη του ανεξάρτητου ουκρανικού τοπίου Μέσων Ενημέρωσης, που αποδυναμώθηκε από τη μεγάλης κλίμακας ρωσική εισβολή της 24ης Φεβρουαρίου 2022, η οποία η μελέτη της RSF εκτιμά αγγίζει το ποσό των 96 εκατ. δολάρια σε τρία χρόνια.

Επιπλέον, πέρα ​​από τη μείωση της υποστήριξης των χορηγών στην Ουκρανία, τα Μέσα Ενημέρωσης αντιμετωπίζουν επίσης αυξανόμενες απειλές για τη χρηματοδότηση και τα οικονομικά τους μοντέλα σε άλλες χώρες. Ο νόμος της Γεωργίας για τη διαφάνεια της ξένης επιρροής – που έχει διαμορφωθεί σύμφωνα με τη νομοθεσία της Ρωσίας – έχει θέσει σε κίνδυνο πολλούς οργανισμούς Μέσων Ενημέρωσης. Ο Γεωργιανός πρωθυπουργός υποδέχθηκε με χαρά την απόφαση των ΗΠΑ.

Αυτή η αναστολή επίσημα αναμένεται να διαρκέσει μόνο 90 ​​ημέρες, σύμφωνα με την αμερικανική κυβέρνηση. Ωστόσο, ορισμένοι, όπως η Katerina Abramova, διευθύντρια επικοινωνίας του κορυφαίου εξόριστου ρωσικού μέσου ενημέρωσης Meduza, φοβούνται ότι οι αναθεωρήσεις των συμβάσεων χρηματοδότησης μπορεί να διαρκέσουν πολύ περισσότερο. Η Abramova αναμένει τον κίνδυνο να διακοπούν οριστικά αυτά τα κεφάλαια. «Τα εξόριστα Μέσα Ενημέρωσης είναι ακόμη πιο εύθραυστα από άλλα, καθώς δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε έσοδα από το κοινό μας και το crowdfunding έχει τα όριά του — ειδικά όταν η δωρεά στη Meduza είναι έγκλημα στη Ρωσία», τονίζει η Abramova.

Με την απότομη αναστολή της αμερικανικής βοήθειας, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέστησαν ευάλωτα πολλά Μέσα Ενημέρωσης και δημοσιογράφους, προκαλώντας σημαντικό πλήγμα στην ελευθερία του Τύπου. Για όλα τα Μέσα Ενημέρωσης που έλαβαν συνέντευξη από την RSF, προτεραιότητα είναι να ανακάμψουν και να βρουν επειγόντως εναλλακτική χρηματοδότηση».