Ο Ντόναλντ Τραμπ μιλά ανοιχτά για την απόκτηση ξένων εδαφών, ο Βλαντίμιρ Πούτιν επιχειρεί να αναβιώσει την παλιά ρωσική αυτοκρατορία μέσω της Ουκρανίας, ενώ ο Σι Τζινπίνγκ θεωρεί την Ταϊβάν αναπόσπαστο κομμάτι της Κίνας.

Αυτή η νέα εποχή νεοϊμπεριαλισμού θυμίζει τις ισορροπίες του 19ου αιώνα, όταν οι μεγάλες δυνάμεις μοίραζαν τον κόσμο μεταξύ τους. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, το διεθνές δίκαιο υποχωρεί μπροστά στη δύναμη και η σταθερότητα απειλείται.

Ο Gideon Rachman στους Financial Times αναλύει τη στροφή προς τον νεοϊμπεριαλισμό και πώς οι εδαφικές φιλοδοξίες του Τραμπ, του Πούτιν και του Σι διαμορφώνουν έναν πιο ασταθή και επικίνδυνο κόσμο.

Ακολουθεί το άρθρο του:

«Ράχμαν: Ο Τραμπ, ο Πούτιν, ο Σι και η νέα εποχή των αυτοκρατοριών

Οι ηγέτες της Αμερικής, της Ρωσίας και της Κίνας είναι πλέον προσηλωμένοι στην εδαφική επέκταση των χωρών τους, με ζοφερές συνέπειες για το διεθνές σύστημα. Τα μαθήματα του 19ου αιώνα και οι επιπτώσεις.

Έχετε ακούσει για τον νεοφιλελευθερισμό και τον νεοσυντηρητισμό. Καλώς ήρθατε τώρα στην εποχή του νεοϊμπεριαλισμού.

Η πιο εντυπωσιακή στιγμή στην εναρκτήρια ομιλία του Ντόναλντ Τραμπ τον περασμένο μήνα ήταν η δέσμευσή του πως οι ΗΠΑ «θα θεωρήσουν τον εαυτόν τους και πάλι ένα αναπτυσσόμενο έθνος –ένα έθνος που αυξάνει τον πλούτο μας, επεκτείνει τα εδάφη μας».

Οι ελπίδες πως τα λόγια του Τραμπ περί εδαφικής επέκτασης ήταν μια κενή ρητορική φανφάρα έχουν ξεθωριάσει. Οι αναφορές του προέδρου σε ξένα εδάφη που θα ήθελε να αποκτήσει είναι πολύ συχνές για να αγνοηθούν ή να απορριφθούν.

Ο Τραμπ έχει δηλώσει με πεποίθηση πως η Αμερική θα «πάρει τη Γροιλανδία». Έχει ορκιστεί να «ξαναπάρει» τη Διώρυγα του Παναμά. Συχνά λέει πως ο Καναδάς θα πρέπει να γίνει η 51η πολιτεία των ΗΠΑ. Την περασμένη εβδομάδα, διεκδίκησε ακόμα και τη Γάζα.

Το έντονο ενδιαφέρον του για την απόκτηση εδαφών έχει ξαφνιάσει ακόμα και κάποιους υποστηρικτές του. Αλλά οι επεκτατικές φιλοδοξίες του Τραμπ μπορούν να γίνουν πιο εύκολα κατανοητές εάν αντιμετωπιστούν ως μέρος μιας παγκόσμιας τάσης.

Οι δυο άλλοι παγκόσμιοι ηγέτες που φαίνεται να θεωρεί ως γνήσιους ομότιμους –ο Βλαντίμιρ Πούτιν και ο Σι Τζινπίνγκ– επίσης θεωρούν την εδαφική επέκταση ως βασικό εθνικό στόχο και μέρος της προσωπικής τους αξίωσης για μεγαλείο.

Εκπρόσωποι της Ρωσίας συχνά επικαλούνται την εθνική ασφάλεια ως δικαιολογία για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Αλλά ο ίδιος ο Πούτιν επιστρέφει εμμονικά στην ιδέα πως η Ουκρανία δεν είναι κανονική χώρα, αλλά μέρος του «ρωσικού κόσμου».

Ο Σεργκέι Λαβρόφ, ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, είπε κάποτε σε έμπιστό του πως προτού εισβάλει στην Ουκρανία, ο Πούτιν είχε ακούσει τρεις συμβούλους: «Τον Ιβάν τον Τρομερό, τον Μέγα Πέτρο και την Μεγάλη Αικατερίνη». Αυτοί οι ηγεμόνες ηγήθηκαν τεράστιων επεκτάσεων του ρωσικού εδάφους, με την Αικατερίνη να προχωρά βαθιά εντός της Ουκρανίας.

Είναι ξεκάθαρο πως ο Πούτιν πολύ θα ήθελε να αφήσει την ιστορική σκηνή έχοντας επανεδραιώσει τον ρωσικό έλεγχο στην καρδιά της παλιάς του αυτοκρατορίας -στην Ουκρανία- και ίσως και πιο δυτικά.

Ο Σι, ομοίως, βλέπει την απόκτηση ελέγχου της Ταϊβάν ως βασική για την εθνική μοίρα της Κίνας και για την προσωπική του ιστορική κληρονομιά. Σε πρόσφατη ομιλία του επιβεβαίωσε πως «η Ταϊβάν είναι το ιερό έδαφος της Κίνας».

Ο Σι έχει πει πως το ζήτημα της Ταϊβάν δεν μπορεί πλέον να περνάει από γενιά σε γενιά. Η ολοκλήρωση της «επανένωσης» της Κίνας θα ήταν ένα επίτευγμα που θα μπορούσε να του επιτρέψει να διεκδικήσει ένα status παρόμοιο με αυτό του Μάο Τσετούνγκ, του ιδρυτή της Λαϊκής Δημοκρατίας.

Το ενδιαφέρον του Τραμπ για τις αυτοκρατορίες αναδύθηκε πιο πρόσφατα. Οι σύμβουλοί του αγωνίζονται να εκλογικεύσουν αναδρομικά τις δηλώσεις του για τη Γροιλανδία, τον Παναμά, ακόμα και τη Γάζα –μια διαδικασία που έχει γίνει γνωστή ως «sanewashing» (σημ. μτφ. Η προσπάθεια ανορθολογικές ή εξτρεμιστικές απόψεις να παρουσιαστούν ως αιτιολογημένες και λογικές, χρησιμοποιείται συνήθως ως όρος από mainstream Media για κριτική στην κάλυψη συντηρητικών πολιτικών).

Όπως και με τον Πούτιν, η αρχική διέξοδος των shanewashers είναι να ψάξουν για μια εξήγηση που έχει τη ρίζα της στην εθνική ασφάλεια. Η Γροιλανδία έχει κρίσιμα μεταλλεύματα· οι Κινέζοι τριγυρίζουν στη Διώρυγα του Παναμά.

Αλλά ο Καναδάς; Η Γάζα; Εδώ οι λογικές εξηγήσεις δίνουν τη θέση τους στο σήκωμα των ώμων -ή ακόμα και σε γελάκια.

Χωρίς κάποια πειστική στρατηγική λογική για τις εδαφικές φιλοδοξίες του Τραμπ, η προφανής εναλλακτική εξήγηση είναι πως αυτό αφορά το προσωπικό μεγαλείο. Αν το Νόμπελ Ειρήνης είναι για ανεξήγητο λόγο μη διαθέσιμο, ο Τραμπ θα μπορούσε τουλάχιστον να δει το πρόσωπό του σκαλισμένο στην πλευρά του Όρους Ράσμορ με το να επεκτείνει το αμερικανικό έδαφος.

Η ιδέα πως ο πρόεδρος απλά θέλει να επεκτείνει τα τετραγωνικά μέτρα της Αμερικής έγινε πιο ευλογοφανής μετά τη διαβόητη, πλέον, τηλεφωνική επικοινωνία του με την πρωθυπουργό της Δανίας, Μέτε Φρέντρικσεν.

Πιστεύεται πως πρόσφερε στον Τραμπ πάνω-κάτω ό,τι μπορεί να ήθελε, εκτός από την κυριαρχία της Γροιλανδίας. Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να έχουν περισσότερες στρατιωτικές βάσεις ή δικαιώματα στα μεταλλεύματα. Αλλά δεν κατευνάστηκε. Ήθελε την ίδια τη Γροιλανδία.

Οι ελπίδες του Τραμπ να καταλάβει τον Καναδά ή τη Γάζα εξακολουθούν να φαίνονται απίθανες. Αλλά η Διώρυγα του Παναμά και η Γροιλανδία είναι πιο ευάλωτες: η αμερικανική στρατιωτική δύναμη θα ήταν συντριπτική αν αναπτύσσονταν κατά του Παναμά ή των Δανών.

Με τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Κίνα να έχουν ως ηγήτορες, άνδρες με επεκτατικές φιλοδοξίες, οι συνέπειες είναι ζοφερές για το τωρινό διεθνές σύστημα. Ο κόσμος θα μετέβαινε από μια εποχή όπου οι μικρότερες χώρες μπορούν να ζητούν την προστασία του διεθνούς δικαίου, σε μια εποχή στην οποία, όπως το έθεσε ο Θουκυδίδης: «Ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύνατος υποχωρεί όσο του το επιβάλλει η αδυναμία του».

Ένας τέτοιος κόσμος μπορεί να είναι συμβατός με μια άβολη ειρήνη μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, που βασίζεται σε σφαίρες επιρροής -με τις ΗΠΑ να συγκεντρώνονται στο δυτικό ημισφαίριο, τη Ρωσία στην ανατολική Ευρώπη και την Κίνα στην ανατολική Ασία.

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, οι μεγάλες δυνάμεις πραγματοποιούσαν ακόμα και συνέδρια για να μοιράσουν τον κόσμο- όπως η συγκέντρωση του 1884-1885 στο Βερολίνο, που πραγματοποιήθηκε στο αποκορύφωμα του «αγώνα για την Αφρική» (σ.τ.μ: η εισβολή, κατοχή, αποικισμός αφρικανικών εδαφών από διάφορες ευρωπαϊκές δυνάμεις -κυρίως τη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, το Βέλγιο και την Ιταλία- στα τέλη του 19ου αιώνα/αρχές 20ού).

Οποιαδήποτε τέτοια μοιρασιά ωστόσο θα ήταν εγγενώς ασταθής. Οι συνεννοήσεις των μεγάλων δυνάμεων του 19ου αιώνα τελικά κατέρρευσαν και οδήγησαν στους παγκόσμιους πολέμους του 20ού αιώνα.

Η άνοδος των ιμπεριαλιστικών ιδεολογιών έχει επίσης επιπτώσεις στην εσωτερική πολιτική. Οι αυτοκρατορίες τείνουν να έχουν αυτοκράτορες. Οι επεκτατικές εξωτερικές πολιτικές του Πούτιν και του Σι πάνε χέρι-χέρι με την προσωπολατρεία στο εσωτερικό και την πολιτική καταστολή. Οι φιλοδοξίες του Τραμπ στο εξωτερικό συνδυάζονται με μια έντονη εστίαση στη συντριβή του «εσωτερικού εχθρού».

Ο Ελον Μασκ που εκτελεί μεγάλο μέρος αυτής της συντριβής, έχει πει πως σκέφτεται την τύχη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κάθε μέρα και πρότεινε πως η Αμερική μπορεί να χρειάζεται έναν «σύγχρονο Σύλλα» -τον Ρωμαίο δικτάτορα που δολοφόνησε εκατοντάδες αντιπάλους του, ενώ παράλληλα αναμόρφωνε το κράτος.

Έχετε προειδοποιηθεί».